viernes, 1 de noviembre de 2013

Kirikiñausi batentzat marrazkiak I. Dibujos para una ericera I.

Orain pare bat hurte moduan karobiaren panelagaz oraingoan udaletxeak kirikiñausi batentzat panel bat egiteko eskatu dozt. Kirikiñausia Bedaronan daukagu eta hainbat hurtetan zer dan be ez dogu zihur jakin.
Kirikiñoa, danok dakigun modura, ugaztun bat da, baina kaztainen kanpoko azala be horrela deitzen da animaliagaz daukan itxuragaitik, bere arantzakin.
Kirikiñausia gaztainen gordeleku bat zan, bertan fruituak beratu eta egostuz tratamentu berezi bat hartzen eben luzaroan egoki mantentzeko.
Orain gutxira arte, gure mendi bizkarretan, 600 metro inguruko altueraraino, haritzak eta gaztainadiak ziren nagusi.
Mende askotan zehar eta XX. mendearen lehenengo hamarkadak arte, gaztaina oinarrizko elikagaia izan zen, nekazarien etxeetan batez ere.
Gure herrietako zaharrenek horrela kontatzen zuten: “aberatsek, afarian, salda edo beste janari bat hartzen zuten gaztainak jan baino lehen; pobreek, ostera, gehienetan gaztainak baino ez”. Gaur egun egosita eta gehien bat danbolinean erreta jaten bada ere, orduan ogia, lapikokoa, eta abar egiteko erabiltzen zen gaztaina.



Goian ikusten dogu kirikiñausiaren zirriborroa, eta beherago kaztainondoaren hostoa eta kirikiñoak batzeko erabiltzen ziren zenbait tresna. Arriba vemos el boceto de la ericera y más abajo una hoja de castaño y las herramientas que se usaban para recoger los erizos.

Como hace un par de años con el calero he recibido de parte del ayuntamiento la labor de preparar otro panel informativo para una ericera que tenemos en el pueblo.
El erizo, como todos sabemos es un mamífero pero la cubierta de las castañas cuando están en el árbol a punto de madurar también se llama así por su parecido con el animal, con sus púas.
La ericera era básicamente un almacén donde conservar las castañas dentro de sus erizos. Con el tiempo se fermentaban y cogían un tratamiento especial que las hacia fuertes contra la humedad, las larvas y los hongos.
Hasta hace poco en nuestros montes hasta una altitud de unos 600 metros el roble y el castaño eran muy abundantes.
Durante muchos siglos y hasta las primeras décadas del siglo XX la castaña era un alimento básico, sobre todo en los caseríos.
Los más ancianos de nuestros pueblos así lo contaban: "Las familias adineradas y en las ciudades para cenar tomaban caldo u otros alimentos antes que castañas; los más pobres y en los caseríos, casi siempre solo castañas".
Hoy en día se consumen en temporada, cocidas o asadas pero entonces se hacia una especie de pan tosco y se cocinaba como si fuera la legumbre de hoy día.
Gaztainondoaren enborra bihurrituz joaten da zuhaitza zahartu ala. El tronco del castaño se va retorciendo según pasan los años.

Gaztainak eta beste zenbait fruitu Urrian biltzen ziren, eta horrexegatik esaten zitzaion hil horri “Bildilla”, “bildu”tik eta “illa”tik. Kirikiñoak bere kontura erortzen hasi orduko kakoarekin adarrak jaitsiz eta pertika luze batez jo eta kirikiñoak xistera edo zardiko baten jasotzen ziren. Arantzekin eskuetan minik ez hartzeko, “Ugelexue” edo “Txubelexue” izenaz ezaguturiko pintzak erabiltzen zituzten.
Kirikiñausiak, gaztainadian bertan, harriak bilduz eta masa barik egindako horma biribilean jartzen ziren, gutxi gorabehera metro eta erdiko altuerako biltegia osatuz. Biribilaren barruan kirikiñoak uzten ziren. Herri batzuetan “Kirikiñausie” izenaz ezagutzen ziren, beste batzuetan “Kirikiño esie” izenaz.

Las castañas y otros frutos se recogían en Octubre, por eso a este mes se le llamaba en euskera Bildilla, de bildu (recoger o reunir) e illa (mes). Antes de que los erizos empezasen a caer por su cuenta, bajando las ramas con un gancho y vareando con una larga vara, se recogían los erizos en un contenedor de mimbre. Para no dañarse las manos con las espinas de los erizos se usaban unas pinzas, en euskera ugelexue.
Las ericeras estaban situadas en el mismo castañar y estaban construidas formando un circulo con piedras y sin usar masa para unirlas, tenían una pared de más o menos 1,50 metros de alto. Dentro del circulo se amontonaban los erizos. En euskera se llamaban kirikiñausi (cercado de erizo).

Gehiago hurrengo sarreran.
----------------------------
Más en la próxima entrada.



No hay comentarios :

Publicar un comentario